Artykuł
Zarzyca
Duża wieś i zespół podworski położona na zach. stokach Wzgórz Lipowych nad potokiem płynącym w głębokim wąwozie.Wykopaliska archeologiczne prowadzone na pn. od wsi wykazały osadnictwo od neolitu, poprzez kulturę łużycką, przeworską i średniowiecze.We wsi jest kilka zabytkowych obiektów architektonicznych, które omówimy zaczynając od wjazdu do wsi od strony Prus.Budynek Nr 29 to pałac zbudowany w XVIII w, przebudowany w XIX w. Jest to budynek założony na planie litery L, kryty dachami dwuspadowymi z lukarnami, pokrytymi dachówką. Ma on ozdobny szczyt trójkątny ze sterczynami i ładnymi gzymsami oraz wejściem ozdobionym niby tympanonem na kolumnach.Obok pałacu stoi XIX wieczny budynek gospodarczy murowany, z użytkowym strychem pod dwuspadowym dachem krytym dachówką.Za pałacem zdziczały i dość zniszczony park. W drzewostanie: lipa, jesion, brzoza, kasztanowiec, świerk, grab, sosna czarna i robinia.Zagroda Nr 27 (naprzeciw pałacu) z XIX w., w niej dom mieszkalny murowany, piętrowy z dachem w środku płaskim, krytym papą, dalej załamanym, krytym dachówką, mocno zniszczonym.Dom mieszkalny Nr 3 z 2 poł. XIX w., parterowy z poddaszem, dach dwuspadowy, kryty dachówką.Dom mieszkalny Nr 6a z 1880 r. murowany, parterowy z poddaszem, dach dwuspadowy kryty dachówką. Wielostopniowy gzyms wieńczący.Dom mieszkalny Nr 7 to dawna plebania z końca XIX w., obecnie klub Ruchu. Jest to budynek piętrowy w kształcie litery L z dachami dwuspadowymi krytymi dachówką. Parter boniowany, gzymsy międzykondygnacyjny i wieńczący. Nad oknami piętra i strychu trójkątne naczółki w formie tympanonów.Dom Nr 24 z 1905 r. murowany, prostokątny z dużym ryzalitem frontowym, piętrowy z poddaszem, dach czterospadowy, a na ryzalicie dwuspadowy, kryty dachówką. Obramienia otworów z nadprożami w formie łuku odcinkowego z cegły licówki.Kościół filialny p.w. św. Andrzeja Boboli wzniesiony w 1612 r. przebudowany w XVIII w., restaurowany w latach 60-tych. Jest to budowla murowana w formie krzyża, ze stromymi dachami krytymi gontem z sygnaturką drewnianą. Na ścianach zewnętrznych wbudowane 2 dziewiętnastowieczne tablice grobowe. Wnętrze salowe ze stropem kasetowym, prezbiterium prostokątne. Wyposażenie rokokowe - ładna chyba nowsza rzeźba św. Andrzeja oraz rokokowa ambona. Na ścianach 3 barokowe płyty grobowe w tym jedna podwójna z piaskowca.Dom Nr 12 z XVIII w., rozbudowany w XIX i XX w. Część najstarsza piętrowa z użytkowym strychem, dobudowana w XIX w. część gospodarcza parterowa i z XX w. parterowa mieszkalna. Dachy dwuspadowe kryte dachówką, najnowszy tarasowo-uskokowy kryty papą.Poniżej wsi wąwóz którym płynie potok ma kształt litery V i osiąga głębokość ok. 6 m.Na pd. od wsi kilka dość głębokich jarów porosłych krzakami.
Wojciech Bochnak











